Mindfulness

MBCT – Mindfulness Based Cognitive Therapy, pol. Terapia poznawcza oparta na uważności została opracowana na przełomie XX i XXI wieku jako grupowa interwencja terapeutyczna stosowana u osób z depresją w okresie remisji w celu zapobiegania nawrotom (Holas i Żołnierczyk-Zreda, 2018).

Od pierwszej publikacji z 2000 roku oceniającej skuteczność tej terapii przeprowadzono wiele badań i metaanaliz, których wyniki potwierdzają jej efektywność w profilaktyce nawrotów depresji. Na podstawie wyników badań brytyjski National Institute for Health and Care Excellence już w 2009 roku zarekomendował wspomnianą terapię jako skuteczną metodę zapobiegania nawrotom depresji u osób z co najmniej trzema epizodami w wywiadzie będących obecnie w remisji.

W ostatniej dekadzie opublikowano również szereg obiecujących badań dotyczących efektywności terapii poznawczej opartej na uważności w aktualnych epizodach depresji i w depresji chronicznej, a także oceniających mechanizmy, poprzez które ten rodzaj interwencji wywiera terapeutyczny wpływ. Wykazano, że w mechanizmie zmiany pod wpływem terapii pośredniczą wzrost zdolności do bycia uważnym i współczującym wobec samego siebie czy osłabienie tendencji do ruminowania i zamartwiania się.

MBCT (Segal et al., 2002) została opracowana przez Zindela Segala, Johna Teasdale’a i Marka Williamsa jako ujęta w protokół forma grupowej interwencji terapeutycznej służąca profilaktyce nawrotów depresji u osób z depresją nawracającą.

Powstała na bazie programu redukcji stresu za pomocą uważności (mindfulness-based stress reduction, MBSR) autorstwa Jona Kabata-Zina (1982) oraz elementów terapii poznawczo-behawioralnej (cognitivebehavioural therapy, CBT) depresji (Beck et al., 1979). 

Terapia MBCT łączy wybrane formalne praktyki uważności (obserwację oddechu, skanowanie ciała, elementy jogi czy medytację w ruchu) oraz nieformalne praktyki uważności (zachęcanie do uważnego wykonywania czynności domowych) z technikami CBT i psychoedukacją na temat depresji. 

MBCT jest metodą ustrukturyzowaną, krótkoterminową (sesja raz w tygodniu przez 8 tygodni), grupową, wymagającą od terapeuty prowadzącego nie tylko wiedzy klinicznej, ale przede wszystkim własnej ugruntowanej praktyki medytacyjnej (ćwiczenia uważności to w istocie ćwiczenia medytacyjne).

• Pierwsze cztery sesje przeznaczone są na naukę skupiania uwagi i rozpoznawanie rozproszonego funkcjonowania umysłu. Obiekt uwagi stanowią najpierw doznania z ciała, potem oddech.
• W trakcie kolejnych sesji tę umiejętność wykorzystuje się do rejestrowania myśli i uczuć, przyjmowania ich i powstrzymywania nawykowych reakcji na nie. Między sesjami uczestnicy terapii wykonują codzienne ćwiczenia medytacyjne i prace własne utrwalające doświadczenia z zajęć.
• Po zakończeniu kursu zachęcani są do kontynuacji praktykowania uważności.

Celem MBCT jest umożliwienie uczestnikom zdobycia umiejętności, które pomogą zmniejszyć ryzyko nawrotu depresji. Kolejny cel stanowi nauka rozpoznawania indywidualnych objawów prodromalnych zbliżającej się depresji i opracowanie planu działania w takiej sytuacji. 

Twórcy MBCT (Segal et al., 2002; Williams et al., 2009) łączą ruminacyjny styl myślenia – podstawowy mechanizm wyzwalający nawroty depresji – z „trybem działania”, czyli trybem umysłowym polegającym na werbalnej próbie szukania rozwiązania problemu, i przeciwstawiają mu „tryb bycia”, rozwijany dzięki treningowi uważności. Jest to tryb pozawerbalny, w którym człowiek otwiera się na doświadczenia emocjonalne, mentalne i cielesne oraz akceptuje je takimi, jakie są.

Drogą do wyjścia poza mechanizmy odpowiedzialne za nawrót depresji jest zatem uzyskanie większej świadomości doznań cielesnych, uczuć i myśli z chwili na chwilę oraz rozwinięcie nowego sposobu odnoszenia się do nich, opartego na akceptacji i współczuciu zamiast identyfikowania się z nimi, przeciwstawiania się im lub ich odrzucania (Holas, 2015a, 2015b).

W konsekwencji nawykowe reakcje, czyli „koleiny umysłowe” (w treningu uważności określa się je także mianem „automatycznego pilota”), mogą zostać zastąpione nowymi, świadomymi strategiami regulacji emocji.

 Wybrane badania skuteczności programu MBCT:

• Teasdale, J.D., Segal, Z.V., Williams, J.M.G., Ridgeway, V., Soulsby, J., & Lau, M. (2000). Prevention of relapse/recurrence in major depression by mindfulness-based cognitive therapy. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 68, 615-623.
• Teasdale, J.D., Moore, R.G., Hayhurst, H., Pope, M., Williams, S. & Segal, Z.V. (2002). Metacognitive awareness and prevention of relapse in depression: Empirical evidence. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 70, 278-287.
• Ma, S.H., & Teasdale, J.D. (2004). Mindfulness-based cognitive therapy for depression: Replication and exploration of differential relapse prevention effects. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 72, 31-40.

• Goldapple, K., Segal, Z., Garson, C., Beiling, P., Lau, M., Kennedy, S. & Mayberg, H. (2004 ). Modulation of cortical-limbic pathways in major depression: Treatment specific effects of cognitive behavior therapy compared to Paroxetine. Archives of General Psychiatry, 61, 34-41.
• Lau, M, Bishop, S., Segal, Z.V., Buis, T., Anderson, N. & Carlson, L. Shapiro, S., Carmody, J., Abbey, S. & Devins, J. (2006). The Toronto Mindfulness Scale: Development and validation. Journal of Clinical Psychology, 62, 1445-1467.
• Segal, Z.V., Kennedy, S., Gemar, M., Hood, K., Pedersen, R., & Buis, T. (2006). Cognitive reactivity to sad mood provocation and the prediction of depressive relapse. Archives of General Psychiatry, 63, 750-755.

• Kuyken W, Byford S, Taylor RS, Watkins E, Holden E, White K, Barrett B, Byng R, Evans A, Mullan E, Teasdale JD. (2008). Mindfulness-based cognitive therapy to prevent relapse in recurrent depression. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 76, 966-78.
• Farb, N., Segal, Z., Mayberg, H., Bean, J., McKeon, D. & Anderson, A. (2007). Mindfulness training reveals dissociable neural modes of self-reference. Social, Cognitive and Affective Neuroscience, 2, 313-322.